سبک زندگی قرآنی با طعم قصه

دوران کودکی از مهمترین مراحل زندگی انسانی است که نقش برجسته ای در تکوین شخصیت هر فرد ایفا می کند. در این راستا یکی از از روش‌های موثر در یادگیری و پرورش خلاقیت این مقطع، قصه گویی است. در ادبیات شفاهی قصه، مخاطب به صورت فعال، با قهرمان‌های داستان همگام می‌شود و با تغییر لحن صدا، مکث، به کارگیری مناسب زبان بدن و فضاسازی جذاب از سوی آموزگار، خط سیر داستان را به ذهن می‌سپارد و با فراز و نشیب‌های چهارچوب قصه، خیال خود را پرواز می‌دهد و در نهایت با پذیرش محتوای ارائه شده از سوی فرد قصه گو به تصحیح یا تحکیم گرایش‌های خود می‌پردازد. به یقین ارائه معارف دینی با زبان جذاب قصه گویی و عینی سازی متون آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام در قالب‌هایی ملموس و جاری در زندگی روزانه کودکان، سبب رویش و استحکام نهال خدا باوری و دینداری آنان خواهد شد. بر این اساس، مربیان آموزشی- تربیتی نیازمند آشنایی با مؤلفه های مهم در تدوین طرح درس سبک زندگی اسلامی به روش قصه گویی و نیز فرایند اجرای آن در کلاس هستند. این طرح به این دو حیطه مهم پرداخته است.
در آموزش به روش یادشده، آموزگار باید به فعالیت‌های ذیل توجه داشته باشد:
 فعالیت‌های پیش از تدریس:
• کسب طهارت های باطنی چون داشتن نیک پاک و اخلاص در تدریس؛
• لحاظ مقتضیات سنی و نیاز سنجی آموزشی (تدوین محتوا برپایه پاسخگویی به نیازمندی‌های اعتقادی، اخلاقی و .... مخاطبین مقطع ابتدایی )؛
• تعیین اهداف آموزشی(اهداف شناختی، نگرشی و مهارتی مخاطبین)؛
• انتخاب رویکردهای آموزشی در طول دوره تدریس؛
• سازماندهی کلی محتوای آموزشی؛
- توجه به چشم انداز تدریس ( هر جلسه، هر ماه، سال تحصیلی)
- انتخاب آیات و روایات ناب و بدیع جهت آموزش سبک زندگی اسلامی
- کسب مهارت های لازم بیان قصه و ارائه محتوا .
 فعالیت‌های حین تدریس:
• حفظ آراستگی ظاهری و باطنی؛
• تسلط بر موضوع و اشراف بر متن آموزشی مرتبط با سبک زندگی اسلامی ؛
• ایجاد تمرکز جمعی در کلاس و رفع عوامل مخل آموزشی
• استمداد از مطلعی زیبا و جذاب جهت ورود به داستان ( آموزگار گاه از نقطه ای حساس داستان که برای مخاطب آشنا نیست به بیان قصه می پردازد یا با بیان نکاتی رمز آلود، ذهن مخاطب را متوجه می گرداند)
• تنوع بخشی در ارائه: اشارۀ مستقیم به موضوع یا غیرمستقیم با پیام‌های پنهان؛ (گاه داستان ارائه شده مستقیماً برگرفته از قصه ای قرآنی ( به طور مثال داستان اصحاب الجنه..) و یا احادیثی از منش و رفتار اهل بیت علیهم السلام با اصحاب ( معرفی فرد قهرمان از لسان پیامبر ص) است و گاه مضمون برگرفته از منابع اسلامی، در قالب داستانی پرورش یافته از سوی آموزگار با دخیل کردن ویژگی‌های کودکانه و دغدغه های آنان به نگارش درمی‌آید. ( داستان دوری از اسراف از سوی دختری فرضی در مدرسه)
• عدم استفاده از شخصیت منفی به عنوان قهرمان داستان به دلیل ذهن تقلیدگرای کودکان؛
• عدم اطناب داستان و تمرکز بر طرح یک موضوع در هر جلسه؛
• استفاده از جذابیت های بصری و کلامی چون تصویرسازی ذهنی، استفاده از عکس، عروسک، ساخت کاردستی و تغییر لحن و احساسات؛
• ارتباط مستمر با کودکان در قالب پرسش و پاسخ و ایجاد بارش فکری متناسب با طرح درس؛
• برجسته نمایی نکات اساسی و اصلی متن آموزشی.
 فعالیت‌های پایان تدریس:
سنجش و عملکرد بازخورد در قالب ارزشیابی کتبی، شفاهی و عملی در قالب:
• ارائه خلاصه داستان از سوی دانش آموزان؛
• پرسش آموزگار از نکات مهم آموزشی؛
• طرح یک مسئله و درخواست حل آن در کلاس یا منزل.
روش اجرا:
آموزگاران مدارس، طرح درسی قرآنی خود را جهت ارائه سبک زندگی صحیح از منابعی چون آیات، روایات و یا سخنان بزرگان اسلام انتخاب کرده و برای مقاطع ابتدایی با تمرکز بر روش داستان گویی ارائه می دهد .این سبک از آموزش برای آموزگاران مدارس می‌تواند در زنگ اختصاصی قرآن و نیز به صورت جداگانه به صورت کلاسهای فوق برنامه و یا ساعات خالی دانش آموزان در طول هفته ارائه گردد. دیگر مربیان تربیتی نیز با توجه به محیطی که در اختیار دارند امکان استفاده از این طرح را خواهند داشت.
محتوا: گاه داستان ارائه شده بازنویسی خلاقانه ای از قصه ای قرآنی ( به طور مثال داستان اصحاب الجنه..) و یا احادیثی از منش و رفتار اهل بیت علیهم السلام با دیگران ( معرفی فرد قهرمان از لسان پیامبر ص) ویا مضمون آن در قالب داستانی مبتکرانه از سوی آموزگار برگرفته از آیات و روایات با دخیل کردن ویژگی‌های کودکانه و دغدغه های آنان به اجرا در می‌آید. ( داستان دختری فرضی در مدرسه و اتفاقاتی که برای او می افتد تا در نتیجه به پیام مورد نظر دینی دوری از اسراف، رهنمون شود.)
در این میان بهره برداری از مؤلفه‌های تکنولوژی آموزشی چون توجه به پیش سازمانده‌های موضوع، در نظر گرفتن اهداف شناختی، مهارتی و عاطفی مورد نظر از طرح بحث، استمداد از مطلعی زیبا، استفاده از شعر، ساخت کاردستی، پرسش از مخاطبین و .... ،کودکان مقطع ابتدایی را در پذیرش سبک زندگی قرآنی و جاری ساختن آن در رفتارها و افکار خود، پذیرا می‌گرداند.
آن چه طرح پیش رو را از دیگر منابع مکتوب و غیر مکتوب موجود در این عرصه متمایز می نماید امکان به روز رسانی محتوا با شرایط و اقتضائیات زمان تدریس ( همانند تدریس سبک زندگی عزتمندانه با توجه به تحولات غزه و لبنان) و همگام سازی فعال داستان با توجه به نیازها و اقتضائات سنی مخاطبین در حیطه های مختلف زندگی است.
 ارائه یک نمونه عملی
موضوع: آموزش مفهوم صبر و شکیبایی به کودکان مقطع ابتدایی
• هدف شناختی: دانش آموز بتواند صبر را تعریف کرده و نشانه های فرد صبور و یا ناشکیبا را نام برد.
• هدف نگرشی: دانش آموز بتواند درباره مهارت های کنترل خشم با دیگر دوستان خود بحث کند ودرباره فرد قوی در کلام رسول الله (ص) توضیح دهد.
• هدف مهارتی: دانش آموز بتواند صحنه داستان را نقش آفرینی کرده و نکات مهم داستان را در رفتار خود جاری سازد.
مقدمه : استفاده از یک داستان از رسول خدا (ص):
روزی رسول خدا (ص ) از جایی می گذشت که در آنجا گروهی از جوانان به بلند کردن و حرکت دادن سنگ (سنگینی ) اشتغال داشتند. آن حضرت پرسید: چه کار می کنید؟
- گفتند: با این کار، می خواهیم بفهمیم از بین ما چه کسی از همه نیرومندتر و قوی تر است!
فرمود: آیا مایلید من به شما بگویم کدام یک از شما از همه نیرومندتر است؟ عرض کردند: بله یا رسول خدا(ص)
( آموزگار از کودکان درباره اینکه به نظر ایشان کدام نفر قوی تر است پرسش می کند و به جذاب سازی محتوا می پردازد تا ذهن ایشان درگیر بحث گردد سئوالاتی چون به نظر شما انسان قوی کیست؟ حضرت کدام فرد را قوی می داند)
ایشان فرمودند: اشدکم من ملک نفسه عند الغضب و احلمکم من عفا بعد المقدره: «قوی ترین شما کسی است که به هنگام خشم و غضب، خویشتن داری کند، و بردبارترین شما کسی است که پس از قدرت (و دست یافتن بر حریف ) گذشت نماید. »
فعالیت حین تدریس:
توضیح مفهوم صبر و شاخصه های فرد صبور، نشانه های فرد ناشکیبا و برخی از مهارت‌های کنترل خشم از سوی آموزگار با استفاده از: تخته کلاسی، برش کاغذ و کاردستی و کشیدن نقاشی داستان توسط دانش آموزان
فعالیت پایان تدریس:
ارائه یک داستان از صبوری اهل بیت ( علیهم السلام) و یا ارائه روشهای کنترل خشم در روایات جهت ارائه در هفته بعد آموزشی.